Introductie
In dit artikel verkennen we het begrip ‘materia medica’ binnen de klassieke homeopathie, een essentieel concept om homeopathische middelen te begrijpen en toe te passen. We bespreken hoe materia medica zowel verwijst naar de verzameling van symptomen die bij een specifiek middel horen, als naar de fysieke boeken waarin deze symptomen worden vastgelegd. Daarnaast geven we een overzicht van verschillende soorten materia medica-boeken en hoe deze in de praktijk worden gebruikt. Tot slot bieden we praktische tips voor patiënten die meer willen weten over het middel dat hen is voorgeschreven, en belichten we het belang van een goede opleiding in het effectief gebruiken van materia medica. Dit artikel is een waardevolle bron voor iedereen die meer wil weten over de fundamenten van klassieke homeopathie.
Table of Contents
Wat is ‘materia medica’ volgens de klassieke homeopathie?
Binnen de klassieke homeopathie hanteren we het begrip ‘materia medica’. Vrij vertaald betekent dat ‘medisch materiaal’. Dit begrip kan op twee verschillende manieren worden geïnterpreteerd:
1. Materia medica als verzameling van symptomen
Dit verwijst naar de verzameling van alle symptomen die bij een specifiek homeopathisch middel horen. Het gaat hierbij om een ontastbaar concept dat de kenmerken en werking van een middel beschrijft. Bijvoorbeeld: ‘Volgens de materia medica van Silicea Terra kenmerkt dit middel zich door het gemakkelijk ontwikkelen van ontstekingen’. Hier gaat het om een abstracte verzameling van symptomen die bij een middel horen, ongeacht de manier waarop deze worden vastgelegd.
2. Materia medica als fysiek boek
Daarnaast kan ‘materia medica’ ook verwijzen naar de fysieke boeken waarin deze symptomen worden gedocumenteerd. Dit zijn tastbare bronnen, zoals boeken of digitale documenten, die de eigenschappen en symptomen van verschillende middelen beschrijven. Bijvoorbeeld: ‘In de Desktop Guide to Keynotes and Confirmatory Symptoms staan de belangrijkste kenmerken van Calcarea Carbonica beschreven’. Hier gaat het om een concreet, fysiek object waarin de symptomen zijn vastgelegd.
De ‘ideale’ materia medica
De ideale materia medica verwijst naar een zorgvuldig samengestelde verzameling van symptomen die verband houden met een bepaald homeopathisch middel. Deze verzameling is gebaseerd op drie fundamentele bronnen: geneesmiddelproef, vergiftiging en klinische bevestiging. Door de integratie van deze bronnen ontstaat een betrouwbaar en compleet beeld van de werking van een middel. Overigens is het niet zo dat voor elk middel de ons bekende materia medica compleet en daarom ideaal is.
Maar hoe worden deze symptomen precies gedefinieerd en gecategoriseerd binnen de materia medica? Dit brengt ons bij het volgende belangrijke aspect: de specifieke symptomen die bij elk middel horen en hoe deze symptomen bijdragen aan de unieke identiteit van dat middel binnen de homeopathie.
Symptomen in de materia medica
Bij elk middel horen een aantal symptomen, soms enkele, soms honderden. Deze totale set van symptomen is uniek voor elk middel. Een enkel symptoom kan wel bij verschillende middelen voorkomen, maar de combinatie van verschillende symptomen is uniek voor elk middel. Het middel Silicea Terra heeft bijvoorbeeld de volgende symptomen: opvallend precies zijn, niet tegen tocht kunnen, overmatig zweten en erg mager zijn. Terwijl het middel Kalium Carbonicum onder andere de symptomen snel geïrriteerd, niet tegen tocht kunnen, overmatig zweten en corpulent zijn. In dit voorbeeld zie je dat beide middelen moeite hebben met het verdragen van tocht, maar dat elk middel ook twee andere symptomen heeft die het andere middel niet heeft. Op die manier is er wel overlap tussen Silicea Terra en Kalium Carbonicum, maar er zijn ook verschillen waardoor elk middel uniek is. In onderstaande tabel worden deze overeenkomsten en verschillende op een andere manier weergegeven. Op deze wijze zou je alle middelen met elkaar kunnen vergelijken en dan zien je dat er meestal wel verschillen en overeenkomsten zijn.
Keynotes in de materia medica
Keynotes zijn in feite speciale symptomen. Het zijn symptomen die extra typisch zijn voor een bepaald middel. Bijvoorbeeld voor Silicea Terra zijn de symptomen die in het voorgaande voorbeeld genoemd werden zijn ook keynotes van dit middel. Uiteraard is het zo dat het aantal keynote van een middel kleiner is dan het aantal symptomen. In het Nederlands wordt ook wel een de term sleutelsymptoom gebruik of kernsymptoom. Echter, het woord keynote is binnen de klassieke homeopathie zo ingeburgerd en een stuk korter dan deze Nederlandse vertalingen dat we op onze opleiding altijd het woord ‘keynote’ hanteren.
Verschillende materia medica boeken
De fysieke vorm van materia medica bestaat uit vele boeken die in de loop van de eeuwen geschreven zijn. Een materia medica boek is vaak een lijst met middelen met bij elk middel de informatie over de symptomen die bij het betreffende middel horen. Tegenwoordig zijn er wel honderden boeken die beschikbaar zijn voor de klassieke homeopaat. Het gaat dus te ver om alle boeken te bespreken. Voor een homeopaat is het belangrijk om te weten wat er in elk type boek vermeld staat omdat je op die manier gerichter kunt zoeken naar het simillimum. Stel je hebt een heel specifiek symptoom en je wilt weten of het een keynote is van een bepaald middel. In dat geval wil je graag keynote boeken lezen. Maar heeft een patiënt een heel specifiek en gedetailleerd symptoom, dan wil je dit mogelijk opzoeken in een encyclopedische materia medica. Hier volgen een aantal soorten materia medica boeken:
Keynote materia medica boeken
Keynote boeken zijn beschrijvingen van de belangrijkste kenmerken van de verschillende middelen. Deze beschrijvingen zijn doorgaans beknopt omdat het om de belangrijkste kenmerken van elk middel gaat. Vaak beschrijft een auteur vanuit zijn eigen ervaringen met middelen of bepaalde groepen patiënten, waardoor verschillende van deze boeken andere inhoud kunnen hebben. Het doel van dit type boeken is om snel de karakteristiekste kenmerken van een middel te vinden, bijvoorbeeld tijdens het doen van een differentiaal diagnose. Voorbeelden van dit soort keynote materia medica-boeken zijn:
- Allen’s Keynotes Rearranged and Classified – Henry Clay Allen
- Desktop Guide to Keynotes and Confirmatory Symptoms – Roger Morrison
- Key-notes to the Materia Medica – Henry N. Guernsey
Encyclopedische materia medica boeken
Encyclopedische boeken proberen alle symptomen van een middel te beschrijven in een uitgebreide opsomming. Het zijn daarom meestal grote boeken die ook nog eens uit verschillende delen kunnen bestaan. Vaak zijn deze boeken ook nog eens voorzien van een vorm van bronvermelding en worden symptomen vaak letterlijk over genomen uit de oorspronkelijke bronnen. Het is werkelijk bijzonder hoe sommige homeopaten in de 19e eeuw met beperkte technologie zo uitgebreide boeken konden schrijven. Vergeleken met hedendaagse boeken bevatten ze ook nog eens relatief weinig fouten. Dat op zich verdient al respect. Het doel van dit soort boeken is om heel specifieke symptomen te vinden. Bijvoorbeeld als de patiënt een heel specifiek symptoom vertelt dat mogelijk niet voor komt in een keynote boek. Voorbeelden van encyclopedische boeken zijn:
- The Guiding Symptoms of our Materia Medica – Constantine Hering
- Encyclopedia of Pure Materia Medica – Timothy F. Allen
- A Dictionary of Practical Materia Medica – John Henry Clarke
Verhalende materia medica boeken
In verhalende boeken beschrijft de auteur op een verhalende manier kenmerken en ervaringen met middelen. Het middel wordt dus niet beschreven in de vorm van een lijst met symptomen zoals in de andere soorten boeken, maar in de vorm van een verhaal. Het doel van dit type boeken is om de middelen beter te leren kennen, omdat een verhaal vaak eenvoudiger te volgen en onthouden is vergeleken met een opsomming. Nadeel van dit soort boeken is dat het niet zo makkelijk is bij het terugvinden van symptomen en de informatie ook bepaald wordt door de auteur en zijn of haar ervaringen. Enkele voorbeelden van verhalende boeken zijn:
- Lectures on Homoeopathic Materia Medica – James Tyler Kent
- A Study of Materia Medica – N.M. Choudhuri
- Homœopathic Drug Pictures – Margaret Lucy Tyler
Klinische materia medica boeken
Klinische boeken benaderen de materia medica vanuit pathologisch perspectief. Vanuit bepaalde aandoeningen worden middelen beschreven. Soms gaat zo’n boek over een specifiek onderwerp (bijvoorbeeld reumatische klachten of oogproblemen) maar vaak gaat het over een groep verschillende aandoeningen. De middelen worden dan beschreven in relatie tot deze aandoeningen. Het doel van dit soort boeken is om snel middelen te vinden die van toepassing kunnen zijn bij een patiënt waarbij de nadruk op bepaalde pathologie ligt. Het is overigens belangrijk om te realiseren dat we binnen de klassieke homeopathie nooit een standaard middel voorschrijven voor een bepaalde diagnose of ziekte (dat komt overeen met klinische homeopathie). Meer hierover staat beschreven in het artikel over de strategie Pathologie.
Bijvoorbeeld een patiënt heeft last van urineweginfecties en je wil weten wat de specifieke kenmerken van verschillende middelen zijn die dit soort klachten als prominente pathologie hebben. Op die manier kun je uit verschillende middelen die van toepassing kunnen zijn voor urineweginfecties in het algemeen een middel kiezen die het meest overeenkomt met de specifieke klachten van de individuele patiënt. Voorbeelden van klinische boeken zijn:
- Pointers to Common Remedies – Margaret Lucy Tyler
- Practical Homoeopathic Therapeutics – W.A. Dewey
- Ophthalmic Diseases and their Homoeopathic Therapeutics – Arthur Brigham Norton
- Homoeopathic Therapeutics – Samuel Lilienthal
- Homoeopathy in Medicine and Surgery – Edmund Carleton
- Leaders in Homeopathic Therapeutics – Eugene Beauharnais Nash
Dagboeken van geneesmiddelproeven
De dagboeken van geneesmiddelproeven bestaan uit dagboeken van deelnemers aan geneesmiddelproeven. Het zijn letterlijke verslagen van wat de deelnemers hebben ervaren tijdens het uitvoeren van de geneesmiddelproeven. Het zijn dus eigenlijk de bronnen van de materia medica. Het doel van dit soort boeken is om te beschrijven in welke volgorde symptomen ontwikkelden en wat de precieze bewoordingen van de deelnemers waren. Een voorbeeld van zo’n dagboek is:
Differentiaal diagnose materia medica boeken
Differentiaal diagnose boeken zijn boeken waarbij middelen met elkaar vergeleken worden. Er wordt beschreven wat de overeenkomsten en verschillen zijn. Vaak op een specifiek gebied, zoals voeding, huid, hart, slaap, enzovoorts. Het doel van dit soort boeken is om snel de overeenkomsten en verschillen tussen bepaalde middelen te vinden. De bruikbaarheid is echter maar beperkt omdat dit soort boeken maar een bepaalde selectie van middelen met elkaar vergelijken en dan ook nog maar eens beperkt qua aantal symptomen. Voorbeelden van differentiaal diagnose boeken zijn:
- Comparative Materia Medica – Rudolf Herman Gross
- Comparative Materia Medica – Ernest Albert Farrington
Digitale materia medica bibliotheken
Tegenwoordig zijn veel boeken ook gedigitaliseerd waardoor je met behulp van software ook kunt zoeken in een of meerdere boeken. Het voordeel is dat je snel kunt zoeken naar bepaalde middelen en symptomen en zelfs analyses kunt maken die vergelijkbaar zijn met een repertorium. Een digitale bibliotheek heeft zeker voordelen maar ook nadelen. Doordat je niets hoeft te onthouden moet je steeds dingen opzoeken wat op de lange termijn te veel tijd kost. Dit effect heeft verschillende namen: het Google-effect/digitaal amnesie effect (zie ook Study Finds That Memory Works Differently in the Age of Google | Columbia News) of het Photo-Taking Impairment effect. Door het lezen van fysieke boeken dwing je jezelf om meer te onthouden en leer je actief. Dat zal op den duur veel tijd schalen bij het uitwerken van een consult. Goede homeopaten die fysieke boeken lezen kunnen vaak na een relatief korte periode al een middel voorschrijven aan het einde van het consult of zonder al te veel uitwerken. Voorbeelden van deze digitale bibliotheken zijn:
- Complete Dynamics
- Encyclopaedia Homeopathica (tegenwoordig geïntegreerd in Radar Opus)
- Hompath Zomeo
- Synergy Homeopathic Software
- Vithoulkas Compass
Voorbeeld van het gebruik van de homeopathische materia medica
Om te illustreren hoe een homeopaat omgaat met de materia medica willen we dit voorbeeld geven. Laten we ervan uit gaan dat een patiënt met een klacht zoals migraine naar een homeopaat gaat. Tijdens het bespreken van de precieze klachten van de migraine komt onder andere naar voren dat de patiënt als het ware sterretjes ziet, ze treden vaak ‘s ochtends op na het opstaan. Ook heeft de patiënt last van misselijkheid tijdens de aanval. Dit is een van de verschillende klachten die optreden op een dag als de patiënt een flinke migraineaanval krijgt. Naast deze specifieke klacht zijn er ook andere klachten waaronder een bonkende hoofdpijn, altijd aan de rechterkant van het hoofd. Ook blijken de klachten te zijn ontstaan na een flinke zonnesteek een aantal jaren geleden. Op een gegeven moment tijdens het consult vraagt je uitgesproken verlangen hebt naar bepaalde voeding. Dat blijkt bij deze patiënt zure voeding te zijn. Naast de symptomen die we hier beschrijven zijn er ook andere symptomen, maar dat is voor het voorbeeld niet zo relevant.
De homeopaat die nog niet zoveel kennis heeft van de materia medica zal eerst een repertorisatie (het opzoeken van symptomen in een soort index) doen om een voorselectie te maken van een klein aantal middelen. De homeopaat gaat dan de best scorende middelen verder bestuderen om te kijken welke van deze het beste past (het zogenaamde similimum) bij de individuele patiënt. In een keynote boekje kun je dan elk middel opzoeken en het gedeelte bij ‘hoofd’ lezen. Daar zal de homeopaat lezen dat bij het passende middel bonkende hoofdpijn en altijd pijn aan de rechterzijde van het hoofd keynotes van dit middel zijn. Ook staat bij dit middel in de paragraaf over oorzaken (causa) dat een heel bekende oorzaak van de klachten een zonnesteek of een meningitis kan zijn. En bij de paragraaf ‘voeding’ staat beschreven ‘grote behoefte aan zuur eten’. Dit zijn de belangrijke kenmerken van een middel en bevestigen dat dit middel het beste past bij de betreffende patiënt met deze specifieke symptomen.
Als de homeopaat nog een beetje extra bevestiging wil kan deze het symptoom ‘sterretjes zien na het opstaan in de ochtend’ opzoeken. Dat staat niet in een keynote boekje beschreven omdat het geen keynote van het middel is. Maar als je een encyclopedische materia medica leest zoals A Dictionary of Practical Materia Medica dan staat bij de paragraaf beschreven “sparks before the eyes, chiefly in the morning on getting up”. Dit kan net dat beetje extra bevestiging geven voor het middel.
Het symptoom misselijkheid tijdens de migraine nemen we niet mee in de keuze van het middel omdat het te algemeen is en normaal is voor een migraineaanval. Het gaat te ver om in dit voorbeeld precies te beschrijven waarom bepaalde symptomen wel of niet worden gebruikt bij het zoeken naar het passende middel. Maar het illustreert wel dat sommige symptomen niet mee worden genomen bij de keuze van het middel.
Een andere aanpak kan zijn dat de homeopaat niet een repertorium gebruikt, maar een klinische materia medica. Daar zoekt de homeopaat de aandoening migraine op en zal dan lezen dat daar een grote groep middelen bij past. Vaak staat in zo’n boekje de specifieke symptomen die bij een middel horen beschreven, dus door snel deze beschrijvingen te lezen komt de homeopaat al snel uit bij een heel klein groepje middelen. Daar daarna een keynote boekje te lezen kan men ook uit dit kleine groepje middelen één middel kiezen dat op basis van de keynotes het beste bij de individuele symptomen van de patiënt past.
Het lijkt veel werk, maar dat valt reuze mee. Op onze opleiding leer je handig en efficiënt met deze boeken om te gaan. Daarbij is het zo dat je niet de hele boeken leest mij bij een middel de specifieke paragraaf met klachten die de patiënt ook heeft. Echter, als je voor het opzoeken van keynotes van een middel een encyclopedische materia medica gebruikt, ben je onnodig veel tijd kwijt. En naarmate je meer en meer ervaring opdoet is het ook steeds beter mogelijk om een middel te herkennen aan de keynotes zonder eerst een uitgebreide repertorisatie te maken.
Samenvattend: in dit voorbeeld behoren de volgende symptomen tot het middel: ‘sterretjes zien bij het opstaan ‘s ochtends’, ‘bonkende hoofdpijn aan de rechterkant van het hoofd’, ‘klachten sinds een zonnesteek’ en ‘behoefte zuur’. De ‘bonkende hoofdpijn’, ‘rechterkant van het hoofd’, ‘klachten sinds een zonnesteek’ en ‘behoefte zuur’ zijn niet alleen symptomen, maar ook keynotes die beschreven staan in een keynote materia medica. En het symptoom ‘sterretjes zien bij het opstaan ‘s ochtends’ is geen keynote en staat beschreven in een encyclopedische materia medica.
Tips met het gebruik van de materia medica door niet-homeopaten
Veel patiënten vinden het leuk om over het middel te lezen dat ze voorgeschreven krijgen. Dat is uiteraard heel begrijpelijk, want het is leuk en het biedt misschien ook wat inzicht in het middel. Echter, als je geen opleiding tot klassiek homeopaat hebt gevolgd dan kan het zijn dat het lezen van een materia medica uitdagend en verwarrend is. De voornaamste uitdagingen voor veel patiënten zijn:
- Je moet weten welke symptomen gebruikt zijn om het betreffende middel te selecteren.
- Je moet weten welke symptomen echte keynotes zijn en welke gewone symptomen.
- Niet alle symptomen staan in een boek. Bijvoorbeeld sommige keynotes van een middel staan in het ene boek terwijl andere keynotes in een ander boek staan.
- De symptomen die ook in de verschillende materia medicas staan hoeven niet bij de patiënt aanwezig te zijn om toch succes te hebben.
- Klassieke homeopathie is fundamenteel anders dan de meeste andere therapieën, regelier of alternatief. Daar waar de meeste therapieën de behandeling richten op een diagnose of bepaald aspect van de gehele gezondheid, werkt homeopapthie op de gehele gezondheid in een keer. Dat is begrijpelijk maar ook lastig te beseffen. We krijgen dan ook heel vaak de vraag ‘Waar dient het middel voor?’ of ‘Wat ga je als eerste behandelen?’
De grote hoeveelheid symptomen kan onoverzichtelijk en verwarrend zijn. Daarom zijn er soms homeopaten die de beschrijvingen van de middelen vereenvoudigen door een soort karakterbeschrijving te schrijven. Echter, het is belangrijk om te weten dat het karakter van iemand geen ziekte is en dus ook niet dient om een middel voor te schrijven.
Er is nog een probleem bij het bestuderen van de materia medica als relatieve leek. Elke ervaren homeopaat merkt dat het vaak mis gaat bij patiënten die materia medica lezen. Dit is te vergelijken met wat men in het Engels Medical Student Syndrome (zie ook A Brief Look at Medical Student Syndrome | Psychology Today) noemt. Patiënten gaan in zichzelf juist symptomen zien die ze lezen in de materia medicas. Of het omgekeerde gebeurt: men gaat twijfelen aan het voorgeschreven middel omdat men niet leest wat men graag zou willen lezen. Om de behandeling een succes te laten zijn is het daarom verstandig om blanco en objectief de behandeling te ervaren.
Als patiënt kun je het beste het volgende doen:
- Iets weten over het voorgeschreven middel is leuk maar belangrijker is uiteraard dat je van je klachten af komt.
- Stap blanco in de therapie. Ga ervan uit dat de homeopaat de juiste expertise heeft en zich inspant om het juiste middel te vinden.
- Richt je niet op het specifieke middel maar op de veranderingen in de symptomen. Die veranderingen zijn belangrijk bij het bepalen van hoe de behandeling wordt voortgezet.
- Vraag naar de naam van het middel pas aan het einde van de behandeling.
- Mocht je toch iets willen lezen over een middel lees dan betrouwbare bronnen en niet forums, Facebook pagina’s, blogs enzovoorts. Dat kunnen boeken zijn die eerder in het artikel zijn beschreven (soms kun je die ook online vinden).
Materia medica en de opleiding tot klassiek homeopaat
De beschikbare materia medica (zowel in de vorm van informatie als fysieke boeken) is enorm en een grote uitdaging om daarin je weg te vinden. Als professioneel klassiek homeopaat is het echter belangrijk dat je weet wanneer je welke bronnen moet gebruiken. Dat scheelt namelijk tijd en moeite. Op onze opleiding leren we je uitgebreid om de juiste soort materia medica te gebruiken voor de juiste situatie. We geven ook geschiedkundige en inhoudelijke achtergrondinformatie over een grote hoeveelheid boeken en auteurs zodat je alles in context kunt plaatsen.
Ook belangrijk, tegenwoordig misschien nog belangrijker, is dat je weet welke materia medica betrouwbaar zijn en welke van mindere kwaliteit zijn. Helaas is het zo dat er de laatste twee decenia nogal wat onbruikbare informatie in de gepubliceerde materia medicas is geslopen. We geven je handvatten om hiermee om te gaan, zodat je met vertrouwen de juiste middelen voor je patiënten kunt kiezen.
Op de literatuurlijst van de opleiding hebben een selectie van de betrouwbaarste boeken gezet die ook na je afstuderen bijzonder bruikbaar zijn. Misschien is het ook handig om te weten dat we op onze opleiding ervan uitgaan dat het ondoenlijk is om alles uit het hoofd te leren. De hoeveelheid beschikbare informatie kan niemand onthouden. Vandaar dat onze tentamens open boek tentamens zijn waarbij het meer draait om in staat zijn om snel de juiste informatie terug te vinden in plaats van uit het hoofd leren van feitjes. Dat komt ook meer overeen met de daadwerkelijke praktijk.
